Hoe groot is het probleem van seksueel misbruik bij interlandelijk geadopteerden precies?

Bina: "Tijdens opstellingsdagen komt het thema seksueel misbruik regelmatig naar voren. In elke groep die ik heb begeleid, was er minstens één geadopteerde die seksueel misbruik heeft meegemaakt. Het is dus geen zeldzaam voorval, maar een terugkerend patroon."

Lisa Enik: "Toch ontbreken betrouwbare cijfers. Veel slachtoffers durven zich niet uit te spreken. Uit schaamte, schuldgevoel, of omdat het trauma te pijnlijk is. Sommigen vertellen hun verhaal wél, maar doen geen aangifte of officiële melding. Daardoor blijft het misbruik vaak verborgen en blijft het 'geheim' voortleven. Daarnaast heerst er veel verwarring over wat seksueel misbruik precies inhoudt. Slachtoffers herkennen hun ervaring niet altijd als misbruik, bijvoorbeeld omdat er geen penetratie was, het niet gewelddadig leek, ze loyaal zijn aan de dader, of omdat ze als kind geen woorden hadden voor wat hen overkwam. Daardoor plaatsen ze hun ervaring niet in dat ‘hokje’, met als gevolg dat het trauma onbenoemd en onverwerkt blijft, terwijl de schade en impact wel degelijk voelbaar zijn."

Bina: "Er is wel onderzoek gedaan naar seksueel misbruik binnen de pleegzorg. Die cijfers komen dus niet één op één overeen met adoptie. Zo heeft de Rijksuniversiteit Groningen aangetoond dat kinderen in pleeggezinnen vaker met seksueel misbruik te maken krijgen dan kinderen die opgroeien bij hun biologische familie. Internationale studies uit onder andere de Verenigde Staten, Canada en het Verenigd Koninkrijk bevestigen dit beeld. Volgens gegevens van het U.S. Department of Health and Human Services lopen kinderen in pleegzorg vier tot tien keer meer risico op seksueel misbruik dan kinderen die opgroeien in hun biologische gezin.

Wat is volgens jullie de belangrijkste oorzaak waarom interlandelijke geadopteerden een verhoogd risico lopen op seksueel misbruik?

Lisa Enik: "Uit de praktijk blijkt dat plegers van seksueel misbruik zich vaak richten op kinderen die zich in een kwetsbare positie bevinden, emotioneel, sociaal of systemisch. Hiermee bedoel ik dat het kind emotioneel kwetsbaar kan zijn door bijvoorbeeld verlies of verdriet, sociaal kwetsbaar door een gebrek aan steun of vrienden, of systemisch kwetsbaar door problemen binnen het gezin, het adoptiesysteem of de bredere omgeving. Bij geadopteerde kinderen is er vaak sprake van een vroeg verlies van primaire hechtingsfiguren, van cultuur en van een vertrouwde omgeving. Deze ingrijpende ervaringen kunnen leiden tot een diepgewortelde, vaak onbewuste hunkering naar liefde, bevestiging en veiligheid.

Bina: "Bij adoptie en seksueel misbruik spelen vaak meerdere factoren een rol. Een vroege scheiding van moeder of vader gebeurt vaak op een moment dat een kind nog geen volledige hersen- en taalontwikkeling heeft. Het lichaam slaat het gemis wel op, maar omdat er nog geen woorden waren, kan de geadopteerde later moeilijk uitleggen wat er is gebeurd. Het gevoel zit er, maar het verhaal niet. Veel geadopteerden kampen hierdoor met een diep gevoel van gemis, leegte en eenzaamheid en zoeken deze  moederliefde onbewust in latere relaties, wat hen extra kwetsbaar maakt.

Lisa Enik: "Een kind heeft die veilige bedding nodig: een emotionele voedingsbodem waarin het zich gezien, gehoord en onvoorwaardelijk geliefd voelt. Wanneer deze bedding, door omstandigheden of intergenerationele thema’s, onvoldoende aanwezig is, ontstaat er een leegte, een kwetsbare plek. Daders vullen die leegte. Ze bieden ogenschijnlijk affectie, erkenning of aandacht en spelen daarmee feilloos in op de onvervulde behoeften van het kind. Dit vergroot het risico op seksueel misbruik aanzienlijk, maar het is cruciaal om te blijven benadrukken: een kind vraagt om liefde, niet om seks."

Bina: "Ook speelt loyaliteit een grote rol. Geadopteerden groeien op met het idee dat ze gewenst en dankbaar moeten zijn, dit in combinatie met de scheiding van de moeder leidt tot een diepgeworteld verlangen om erbij te horen. Dit kan ertoe leiden dat ze hun eigen grenzen versoepelen om ingesloten te worden. Afstand en adoptie kunnen invloed hebben op de identiteit. De oorspronkelijke identiteit wordt vaak overschreven door een nieuwe, westerse identiteit, waardoor het uiterlijk en het zelfbeeld niet altijd overeenkomen. Dit kan leiden tot identiteitsvragen en een laag zelfbeeld.

Tot slot voelen veel geadopteerden zich geobjectiveerd: als kind dat een kinderwens moest vervullen, de oplossing van de kinderloosheid van hun adoptieouders, of het ‘gered worden’ als een goede daad. Voor hun adoptie waren zij al iemand: iemand met een eigen naam, een eigen identiteit en een eigen familiegeschiedenis. Als je onbewust leert dat jouw bestaansrecht vooral draait om het voldoen aan de behoeften van anderen, dan raakt je lichaam en jezelf op de tweede plek, omdat je in dienst staat van je adoptieouders of de omgeving. Dit kan leiden tot het gevoel beschikbaar te moeten zijn voor de behoeften van anderen, wat opnieuw bijdraagt aan hun kwetsbaarheid bij seksueel grensoverschrijdend gedrag."

Welke rol spelen adoptieouders of het adoptiesysteem in het creëren van een (on)veilige omgeving?

Lisa Enik: "In mijn werk als traumaseksuoloog zie ik helaas dat seksueel misbruik ook binnen adoptiegezinnen voorkomt. Dat betekent niet dat elke adoptieouder adopteerde vanuit zuivere intenties. Voor een geadopteerd kind, dat al vroeg verlies, afstand, afwijzing en onthechting heeft ervaren, is seksueel misbruik een extra laag van trauma. Het maakt hen nóg kwetsbaarder en tast het fundamentele vertrouwen in zichzelf en in relaties aan.

Zelfs bij adoptieouders met oprechte bedoelingen kan het bewustzijn ontbreken over de impact van vroegkinderlijk trauma, hechtingsproblematiek en identiteitsverlies. Wanneer deze diepe emotionele lagen niet worden herkend of erkend, kan er ook zonder kwade opzet alsnog een onveilige omgeving ontstaan."

Bina: "Een voorbeeld hiervan is dat vaak verwacht wordt dat een adoptiekind direct affectie toont richting de adoptieouders. In de praktijk blijkt dat veel geadopteerde kinderen door ingrijpende ervaringen juist tijd nodig hebben om vertrouwen op te bouwen. Als een kind zich terughoudend opstelt of geen fysiek contact zoekt, wordt dit helaas nog vaak gezien als een hechtingsstoornis of gedragsprobleem, terwijl het een gezonde reactie kan zijn op eerdere trauma’s. Daardoor ontstaat het risico dat het kind zich niet begrepen voelt, wat de onveiligheid versterkt.

Bij adoptie verliezen kinderen en hun biologische ouders elkaar ongevraagd. De oorspronkelijke identiteit van het kind wordt vaak overschreven door een nieuwe, adoptieve identiteit. De adoptieouders worden vaak vanzelfsprekend als de ‘echte’ ouders gezien, terwijl de oorspronkelijke ouders vaak als onbetrouwbaar of ongeschikt worden gezien. Als overlevingsstrategie kan het zijn dat het kind zich onbewust leert met de nieuwe identiteit. En dat maakt geadopteerden extra kwetsbaar.”

Lisa Enik: "Daarbij vindt seksueel misbruik bij geadopteerden niet uitsluitend plaats binnen het adoptiegezin. Door hun voorgeschiedenis, kwetsbaarheid en vaak sterkere behoefte aan bevestiging of liefde, zijn zij ook buiten het gezin vatbaar voor grensoverschrijding, denk aan sportclubs, jeugdverenigingen of binnen de informele kring van familie, buren en bekenden.

Het is daarom van groot belang dat adoptieouders zich bewust zijn van deze bredere risico’s. Het adoptiesysteem zoals dat jarenlang heeft gefunctioneerd, heeft hier deels aan bijgedragen. Er was te weinig zorgvuldige screening, beperkte voorbereiding op de specifieke behoeften van het kind, en nauwelijks aandacht voor psychische nazorg. Niet voor het kind, en niet voor de volwassene die het uiteindelijk werd."

Bina: "Na plaatsing ontbreekt structureel toezicht, zoals dat er wel is bij pleegzorg. Het dominante maatschappelijke beeld dat adoptie een daad van redding is, maakt dat adoptieouders vaak als onfeilbaar worden gezien. Hierdoor is er weinig ruimte voor kritische reflectie of erkenning van onveilige situaties. Tegelijkertijd ontbreekt vaak kennis over trauma en de psychologische gevolgen van vroege scheiding van ouders, waardoor passende nazorg uitblijft.

Door het ontbreken van toezicht, het gebrek aan kennis over trauma, de loyaliteit van het kind en het verlies van oorspronkelijke identiteit, draagt het adoptiesysteem bij aan omstandigheden waarin een kind zich onvoldoende beschermd kan voelen."

Zien jullie terugkerende thema’s in de verhalen van geadopteerden die seksueel misbruik hebben meegemaakt?

Lisa Enik: "Wat ik vaak hoor in gesprekken met geadopteerden die seksueel misbruik hebben ervaren, is een diep innerlijk conflict over hun bestaansrecht. Ze worstelen met het hardnekkige narratief dat ze ‘gered’ zijn en dus dankbaar moeten zijn voor hun leven hier. Daardoor ontstaat verwarring: mag ik wel worstelen met mijn identiteit, verlies, hechtingsproblemen en pijn? Zijn mijn gevoelens wel legitiem?

Wanneer daar ook seksueel misbruik bijkomt, versterkt dat het gevoel geobjectiveerd te worden. Ze leren zich, net als tijdens het adoptieproces, opnieuw aan te passen aan de wensen van de ander. Ze worden als het ware het antwoord op de seksuele behoefte van iemand anders. Voor sommigen voelt het seksueel misbruik zelfs als een soort ‘prijs die ze moesten betalen om te mogen leven’. Die gedachte is diepgeworteld en bijzonder pijnlijk, en vormt een grote belemmering in het herstelproces."

Bina: "Wat vaak vergeten wordt, maar in boeken als De lange weg naar huis en films als Lion of Slumdog Millionaire naar voren komt, is dat seksueel geweld soms al vóór de adoptie een rol speelt. Sommige geadopteerden zijn verwekt door verkrachting, of komen uit omstandigheden waarin seksueel misbruik en grensoverschrijdend gedrag al in het familiesysteem aanwezig waren. Ook horen we regelmatig dat moeders tijdens de zwangerschap geweld of seksueel grensoverschrijdend gedrag hebben meegemaakt, wat het kind direct of indirect beïnvloedt.

Deze verhalen laten zien dat seksueel geweld niet alleen een risico vormt binnen het adoptiegezin of in de nieuwe omgeving, maar dat het vaak al eerder begint. Dit maakt het des te belangrijker om de bredere context van trauma, systeemgeschiedenis en pre-adoptieve ervaringen mee te nemen in de begeleiding en bescherming van geadopteerden."

Hoe kan de hulpverlening beter afgestemd worden op geadopteerden met ervaringen van seksueel misbruik?

Lisa Enik: "Wat ik zie, is dat seksueel misbruik bij geadopteerden vaak diep verweven is met hechtingsproblematiek, identiteitsverlies en onzichtbare loyaliteitsconflicten. Herstel vraagt daarom om meer dan een standaardtraject: het vereist gespecialiseerde, integrale zorg. Traumaseksuologen met kennis van adoptie en afstand kunnen hier echt verschil maken. Zij werken met methoden die niet alleen het seksueel misbruik aanpakken, maar ook de bredere emotionele verwarring en lichamelijke blokkades die vaak ontstaan. Zonder deze specialistische aanpak blijft het trauma onderbelicht, en blijft iemand vaak gevangen in overlevingsmechanismen in plaats van toe te groeien naar werkelijke heling. Dit is geen standaardzorg, maar zorg die ruimte biedt voor echte heling en verder gaat dan enkel ‘overleven’."

Bina: "De reguliere hulpverlening houdt vaak onvoldoende rekening met de complexe achtergrond van geadopteerden die seksueel misbruik hebben meegemaakt. Daarom is het essentieel dat adoptie en afstand structureel erkend worden als vormen van vroegkinderlijk trauma. Deze bewustwording moet zich niet alleen beperken tot de therapeutische ruimte, maar ook doordringen tot beleidsmakers, onderwijsprofessionals en jeugdzorginstellingen. Ook landelijke erkenning van dit trauma is noodzakelijk. Momenteel is de EMDR-vereniging de enige die adoptie als vroegkinderlijk trauma erkent, terwijl organisaties als Infant Mental Health Nederland dat wél doen bij uithuisplaatsingen en pleegzorg.

Alleen dan kan het fundament gelegd worden voor passende hulptrajecten. Er is dringend behoefte aan betere scholing, bredere bewustwording en concrete richtlijnen die recht doen aan deze doelgroep. Erkenning van deze onderliggende dynamieken is essentieel om de zorg werkelijk te laten aansluiten op de behoeften van geadopteerden."

Wat zijn volgens jullie belangrijke stappen in het herstelproces voor geadopteerden met seksueel trauma?

Lisa Enik: "Herstel begint met het onder ogen zien van het misbruik. De eerste stap is het verbreken van de geheimhouding en het je durven uitspreken. Het delen van je verhaal, of dat nu met een vertrouwd persoon is of met een professionele hulpverlener zoals een traumaseksuoloog, kan enorm bevrijdend zijn. Het is essentieel dat je je veilig en gehoord voelt.

Ook lotgenotengroepen kunnen een grote rol spelen. Het delen van ervaringen met anderen die soortgelijke trauma’s hebben meegemaakt, creëert erkenning en verbondenheid. Dat helpt om het isolement te doorbreken, wat vaak een kenmerk van seksueel trauma is.

Bij het verwerken van seksueel trauma kunnen methodieken uit de traumaseksuologie behulpzaam zijn. Deze benadering, ontwikkeld door Peter John Schouten, maakt onder meer gebruik van psychodrama en systemisch lichaamsgerichte opstellingen. Seksueel trauma zet zich vaak vast in het lichaam en leidt tot een gevoel van innerlijke verdeeldheid: hoofd en lijf functioneren niet meer als een geheel, wat zich kan uiten in gevoelens van verstikking of onmacht. Een combinatie van lichaamsgerichte én innerlijke hulp blijkt essentieel voor daadwerkelijke heling."

Bina: "Een belangrijke eerste stap in het herstelproces voor geadopteerden met (seksueel) trauma is toegang tot goede en toegankelijke psycho-educatie. Geadopteerden en adoptieouders zouden standaard de mogelijkheid moeten krijgen om kennis op te doen over de impact van afstand, adoptie en trauma. In mijn praktijk zie ik dat uitleg over bijvoorbeeld het traumabrein geadopteerden helpt om hun ervaringen beter te begrijpen. Ze leren hun reacties en ‘problemen’ te normaliseren, waardoor zelfinzicht groeit, isolatie afneemt en emotieregulatie verbetert.

Veel geadopteerden groeien op in gezinnen waar al sprake is van onverwerkt trauma, zoals ongewenste kinderloosheid bij adoptieouders. Daarnaast komt het vaak voor dat ouders uit naoorlogse generaties hun eigen emoties niet hebben leren reguleren. Dit alles heeft invloed op de manier waarop geadopteerden hun eigen emoties leren hanteren.

Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is de diepgaande impact van het verlies van oorspronkelijke identiteit door afstand en adoptie. Dit is geen abstract gegeven, maar iets dat zich manifesteert in het dagelijks leven: in relaties, in het gevoel van eigenwaarde, en in het zoeken naar wie je bent. Pas wanneer die onderlaag serieus wordt genomen, kan er een basis ontstaan voor werkelijk herstel."

Vanaf donderdag 8 mei is De Afhaalchinees: Thuisbezorgd wekelijks te zien om 20:25 uur op NPO 3 en NPO Start.

Heb jij iets soortgelijks meegemaakt en wil je praten of hulp? Neem dan contact op met het Centrum Seksueel Geweld via 0800-0188 of ga naar centrumseksueelgeweld.nl.

Heb je naar aanleiding van De Afhaalchinees behoefte om met iemand te praten? Dan kun je terecht bij Psychotherapie-kliniek Progessio, AFC Nederland, Systemic Adoption Care, of maak keuze uit andere nazorgopties.