In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe. In aflevering 6 staan de rouwrituelen van Turkije centraal.

Ameline gaat in gesprek met Tugba. Beide ouders van Tugba zijn overleden. En voor beide ouders was Tugba mantelzorger. Toen dementie bij de vader van Tugba werd gediagnosticeerd moest hij bij Tugba en haar gezin wonen. In deze aflevering van ‘Rouwrituelen’ gaat het over de gebruiken in Turkije met een klein Nederlands randje. En zal er worden ingezoomd op de vraag: In hoeverre heeft de Turkse gemeenteschap binding met het land van herkomst en met Nederland? Wat opviel was dat mensen van Turkse komaf zowel een sterke binding met Nederland als met Turkije hebben. Indirect zie je dat terug in de uitvaartbranche, want veel nabestaanden laten overledenen die hier gestorven zijn, nog altijd in Turkije begraven. Met de nadruk op begraven, want cremeren is vanuit islamitisch oogpunt geen optie. De belangrijkste reden hiervoor is het belang van eeuwige rust. Eenmaal begraven wordt een graf in Turkije niet geruimd. In Nederland worden graven door ruimtegebrek wel geruimd. Je koopt hier de rechten voor een bepaalde periode af, meestal voor 10 jaar.

Wat voor land is Turkije?

Turkije ligt in het zuidoosten van Europa en ligt deels in Azië. Het is een groot land qua oppervlakte en inwoners, er wonen zo’n 83 miljoen mensen. Turkije heeft acht buurlanden, waaronder Irak, Iran en Syrië en het ligt aan twee zeeën. Ankara is de hoofdstad, maar Istanbul is groter. Dit is trouwens ook gelijk de grootste stad van heel Europa.

Het land kent geen staatsgodsdienst meer, dat wil zeggen dat geen enkel geloof officieel verbonden is aan de staat. Maar van de bevolking zijn veruit de meeste bewoners moslim; veelal soennitisch, gevolgd door alevieten en er zijn tal van andere geloofsovertuigingen en groepen; waarvan de Koerden een grote groep vormen.

Qua uitvaartrituelen worden veelal islamitische gebruiken aangehouden. Turkse moslims geloven dat dit leven een beproeving is voor het hiernamaals. Waar ze terecht komen is afhankelijk van hoe goed de overledene de islamitische wetten heeft gevolgd. Hoewel de stroming anders is, zijn er overeenkomsten met het verhaal van de sjiitische uitvaart van de moeder van Parham uit Iran (aflevering 3 van ‘Rouwrituelen’). Zoals: Het lichaam wassen volgens islamitische rituelen, wikkelen in witte doeken, zo snel mogelijk begraven en ook het herdenken op de 40e dag na het overlijden is een belangrijk onderdeel van het rouwproces.

De moeder van Tugba

In 2008 werd er longkanker gediagnosticeerd bij de moeder van Tugba en in 2009 overleed ze hieraan. Tugba: “Toen werd ik de moeder van het huis. Het liefst wil je dat de wereld stopt, ik was niet bang, maar ik wilde niet leven in een leven zonder haar.” De moeder van Tugba overleed in Leiden in het ziekenhuis, Tugba: “Allemaal vrienden en familie kwamen naar haar toe, toen ze overleed.” Tugba werd gebeld door het ziekenhuis met het bericht dat haar moeder ander gedrag vertoonde, Tugba had meteen al door dat het fout ging, maar belde nog niemand. Tugba: “Ik wilde de laatste uurtjes met haar samen doorbrengen, heel egoïstisch, maar ik ben zo blij dat ik dat heb gedaan.” Op het moment dat het slechter ging met haar moeder heeft ze wel haar vader en broers gebeld, diezelfde avond is ze nog overleden. Tugba: “Gedurende die dag heb ik heel veel uit de Koran voor haar voorgelezen. Er is één hoofdstuk dat aangeraden wordt om te lezen als iemand ziek en aan het overlijden is. Dit vergemakkelijkt het proces.” Deze bladzijdes heeft Tugba ook gelezen na het overlijden van haar vader.

Een dag na het overlijden werd de moeder van Tugba gewassen. Er was een vrouw bij aanwezig, die wist hoe de rituelen verlopen moesten worden. Het wassen van iemand die overleden is, gaat anders dan het wassen voor een gebed. Zo is er een andere volgorde en worden er andere gebeden uitgesproken tijdens het wassen. Ook wordt de overledene in witte doeken gewikkeld. Tugba: “Na het wassen mogen de vrouwen haar zien.” Daarna word er een gebed opgezegd. Tugba: “Dit gebed is om haar schulden kwijt te raken en haar vergiffenis te schenken.” Hierdoor kan de overledene schoon begraven worden.

Na het gebed ging Tugba met haar familie naar huis. Er kwamen veel familieleden en vrienden langs om de Koran te lezen en om eten en drinken te brengen. De dag erna vlogen ze met haar moeder naar Turkije, zodat ze daar begraven kon worden. Bij al dit geregel kreeg Tugba hulp van het bedrijf Diyanet, zij zijn van de Islamitische Stichting Nederland en zij helpen met het vervoer naar Turkije. Ook nemen ze contact op met de gemeente en het consulaat en regelen ze de kist. Hierdoor kon de moeder van Tugba al de volgende middag worden begraven in Turkije.

Na de begrafenis

Nadat iedereen weg is, gaat de imam terug naar het graf. Tugba: “Hier doet hij de laatste plichting, degene die overlijdt merkt dan daar dat hij in het graf zit.” Het voelde als een opluchting toen de moeder van Tugba begraven was: “Ik kwam thuis en zei toen ‘ze heeft nu rust’.” Tugba is nog vier weken in Turkije gebleven en elke ochtend werd ze wakker met de gedachte: mijn moeder is er niet meer.

De eerste zeven dagen na de begrafenis heeft de plaatselijke imam elke avond de Koran gereciteerd bij het graf. Op de 40ste dag was het toevallig ramadan en was Tugba weer terug in Nederland: “Ik heb al haar vriendinnen uitgenodigd, eerst hebben we ons vasten verbroken en daarna de Koran gereciteerd.” Toen de vader van Tugba overleed heeft ze niet met meerdere mensen de Koran gereciteerd: “Ik geloof er nu in dat de Koran recitatie voor mezelf is, een smeekbede doe ik nog steeds voor hem, maar ik geloof er niet in dat de recitaties nuttig voor hem zijn.” Je kan altijd God vereren, maar recitaties doet Tugba niet meer na het overlijden. Wel doet ze nog smeekbedes en geeft ze aan de armen namens haar ouders. Tugba: “Jarenlang heb ik op de donderdagavond mijn recitaties gedaan, hierin vond ik mijn troost.” Dit hielp toen voor Tugba.

Naast elkaar

De vader van Tugba overleed aan dementie, tijdens de corona pandemie. Tugba: “Het was heel raar, het ging allemaal heel snel, hij werd meteen naar de begraafplaats gebracht en binnen een half uur vond zijn gebed plaats en is hij begraven.” De ouders van Tugba liggen naast elkaar: “Mijn vader had de plaats naast mijn moeder al gereserveerd.” Beide hebben ze een zwarte grafsteen en de moeder van Tugba heeft roze en gele bloemetjes op haar graf. Tugba: “Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan ze denk.” Tugba draagt een gouden klavertje vier en soms de lippenstift van haar moeder om haar te herdenken. Tugba: “Rouwen is moeilijk, het gaat niet 1,2,3 voorbij, als er mensen aan het rouwen zijn, geef ze de tijd. Bij mijn moeder heb ik jaren gerouwd, bij mijn vader rouw ik nog steeds maar de pijn is anders. Na het overlijden van mijn moeder heb ik jaren niet kunnen dansen, echt uit mijn dak gaan. Dat was volgens mijn onderbewuste een no-go. Ik voelde me schuldig tegenover mijn moeder.”

Muziek podcast: Robert Morgenstond. Insta: @marivsmusic