Rouwrituelen in Nederland: ‘Nederlanders zijn bang voor de dood’

Datum

Geschreven op 7 november 2022

Datum

Geschreven op 7 november 2022

In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe aan de hand van deskundigen en nabestaanden.

Waar beter te beginnen dan in Nederland? Want hoe wordt er in Nederland gerouwd? En zijn er regionale verschillen? Om antwoord op deze vragen te krijgen gaat Ameline Ansu in gesprek met nabestaande Ellen uit de Achterhoek en directeur Team Bijzondere Uitvaarten bij Monuta, Hans Bleijerveld. Ellen is in vijf maanden haar moeder en haar man Sjon verloren. Hans was verantwoordelijk voor de aankomstceremonie en de identificatie van de slachtoffers van MH17, de uitvaart van Peter R. De Vries en hij draagt de zorg voor de uitvaarten van het Koningshuis.

Rouwrituelen in Nederland

Hoe zit het over het algemeen in Nederland met de rouwrituelen? Er is veel veranderd in de afgelopen tien jaar. Hans Bleijerveld: “Ik zit nu ruim 22 jaar in het vak, maar toen ik net begon waren er maar zes verschillende soorten rouwkaarten.” Nu is er veel meer mogelijk, hierdoor worden de ceremonies persoonlijker en intiemer. Voorheen zag je vooral de christelijke tradities terugkomen in de rouwbranche. Denk aan een herdenking in en begraven worden naast de kerk. Maar door ontkerkelijking en de opkomst van de uitvaartondernemers is er veel veranderd. Mensen kiezen vaker voor een crematie dan een begrafenis. In Nederland word je pas na 36 uur begraven of gecremeerd. Dit is om verdachte omstandigheden uit te sluiten. Joodse en moslim tradities schrijven voor dat het lichaam zo snel mogelijk begraven moet worden, binnen 24 uur. Formeel gezien moeten nabestaanden daarvoor toestemming geven. Voor iedereen geldt dat een overledene uiterlijk op de zesde werkdag na het overlijden begraven of gecremeerd moet worden.

Regionale verschillen

Nederland is geen groot land, maar toch zijn er regionale verschillen bij uitvaarten. Zo krijgt op Vlieland iedereen op het eiland een rouwkaart toegestuurd en wordt de uitvaart door de vrijwillige uitvaartvereniging en de Vlielanders zelf geregeld. De overledene wordt door paard en wagen om klokslag half twee door het dorp gereden, waar familie en bewoners achter de kist aan kunnen lopen of langs de route een laatste groet kunnen brengen.

In Volendam is de ruimte beperkt, maar willen toch de meeste ‘op het graf’ liggen. Daarom begraven ze in Volendam in drie lagen en mag de grafsteen maar één meter breed zijn, veel kleiner dan een gemiddeld lichaam dus. Het graf wordt gemiddeld na tien jaar geruimd. Met uitzondering voor kindergraven en de slachtoffers van cafébrand ’t Hemeltje. Deze graven worden niet geruimd. Het stapelen van graven is in grote steden normaler dan in plekken waar nog genoeg ruimte is. In het zuiden, Limburg en Noord-Brabant, is de koffietafel achteraf heel belangrijk, deze is langer en uitgebreider dan de rest van Nederland.

In Twente en de Achterhoek is er noaberschap. Noaberschap is de hulp die je krijgt van je buren, en anderen mensen die dichtbij je staan, in moeilijke tijden. Deze noabers zijn er ook voor je wanneer er iemand overlijdt. Het noaberschap is in Nederland eind 1700 ontstaan. Logistiek was het toentertijd lastiger om van de ene naar de andere plek te komen, waardoor buren en vrienden uit de buurt heel belangrijk waren. Ellen kreeg ook hulp van haar noabers en vooral van haar noaste noaber, oftewel haar directe buren. Zij boden meteen hulp aan bij het plotse overlijden van de man van Ellen. Zo gaven ze Ellen bijvoorbeeld veel steun en hielpen ze met het dragen van de kist.

Ook al zijn er verschillen per regio, de verschillen worden steeds minder groot. En dat is volgens Hans juist goed, want een goed verloop van het afscheid kan helpen bij de rouwverwerking. Ellen herkent dit: “We hebben het gedaan zoals wij het wilden en niet volgens de gebruiken van de regio, hierdoor kijk ik er goed op terug en kan ik er gemakkelijker over praten.”

Overledene mee naar huis

De man van Ellen overleed in het ziekenhuis, maar Ellen wilde hem graag thuis hebben, iets dat gelukkig mogelijk was. Ellen: “Ik wilde tot en met het laatste moment voor hem zorgen, we zijn in goede en slechte tijden getrouwd en dit hoort er ook bij.” Ellen heeft haar man in het ziekenhuis samen met een verpleegkundige gewassen en verder aangekleed. Na het ondertekenen van het vrijgeven kon Sjon mee naar huis. De vader van Ellen werkt in de uitvaartzorg, hierdoor kon hij al met een lijkwagen klaarstaan om Sjon en Ellen mee naar huis te nemen. Thuis aangekomen had de familie al een aparte kamer klaargemaakt waar Sjon kwam te liggen. In een bed, in plaats van een kist. Het bed zag er als een gewoon bed uit, maar er lag wel een koelplaat in. Hans: “Het is eigenlijk een koelschelp, maar daaroverheen zit een laken, dus het lijkt alsof er gewoon iemand in bed ligt.” De dochter van Ellen, toen acht jaar oud, vond het toch wel een beetje eng dat papa daar lag en niks meer kon zeggen. Door middel van het bespreekbaar maken van het overlijden van Sjon en kaarsjes die ze aan kon doen in de kamer vond ze het al minder eng. In tegenstelling tot de dochter vond de zoon van Ellen en Sjon, toen tien jaar oud, het helemaal niet eng. Hij liep gewoon naar binnen en liet zelfs aan een vriendje zien waar zijn vader lag.

Wat staat er op de koffietafel in Nederland na een uitvaart?

Cake, krentenbollen en Twentse krentenwegge. Ellen: “Vroeger bakte de buurvrouw de krentenwegge zelf en gaven dit als teken van verbondenheid, het is heel bijzonder brood.” Rond de 16e, 17e eeuw waren er vaak dagen van vasten als er iemand overleed. Hans: “Het verdriet stond centraal, dus het was niet gepast om veel te eten.” Het eten was vaak schaars en sober. Na de uitvaart mocht er weer gegeten worden en wilde mensen vooral voedzaam eten. De reden waarom dit cake is geworden is een simpele reden volgens Hans: “Deze grondstoffen waren vaak voorhanden en iedereen kon het ook zelf maken.”

In Nederland uiten we minder onze gevoelens dan in andere landen, iets dat je ook terugziet in de uitvaarten: ze zijn somber en er is weinig ruimte voor emoties. Volgens Hans komt dit omdat we in Nederland bang zijn voor de dood. Er was een tijd dat dit anders was in ons land. Voor de 16e eeuw was de dood het hoogst haalbare, je was op aarde om te leren en daarna ging je door naar een hoger niveau. Heel langzaam merkt Hans dat er weer iets opener over de dood wordt gesproken: “Vroeger werden kinderen weggelaten bij een overlijden in de familie, hierdoor weten ze in hun latere leven niet goed hoe ze ermee om moeten gaan.” Hans en Ellen vinden het belangrijk om de dood bespreekbaar te maken. Vertel wat je verwachtingen zijn en vraag ook voordat iemand overlijdt hoe de uitvaart eruit moet zien. Dit haalt onnodige stress weg waardoor er meer hoofdruimte is om terug de denken aan de goede tijd die je samen had. De man van Ellen gaf al van tevoren aan: “Al begraaf je me in een kartonnen kist, je moet het doen zoals het voor jou goed voelt.” Het enige dat Sjon echt graag wilde, was dat er op zijn grafsteen stond dat hij trots op zijn gezin was. Nu staat er op zijn steen: ‘Bijzonder trots’.

Muziek podcast: Robert Morgenstond. Insta: @marivsmusic

Benieuwd naar meer? Beluister de podcast ‘Rouwrituelen’ via nporadio1.nl of via jouw favoriete podcast platform: Spotify, Apple Music, NPO Podcast.

Gerelateerde artikelen

Podcast
Image Omroep ZWART lanceert podcastserie ‘Sporen’
Omroep ZWART lanceert podcastserie ‘Sporen’

In Sporen nemen we je mee in een muzikale ontdekkingsreis waarin de artiesten de verhalen delen

Rouwrituelen
Podcast
Image Rouwrituelen in Turkije: ‘Na het overlijden van mijn moeder heb ik jaren niet kunnen dansen’
Rouwrituelen in Turkije: ‘Na het overlijden van mijn moeder heb ik jaren niet kunnen dansen’

In deze aflevering van ‘Rouwrituelen’ gaat het over de gebruiken in Turkije met een klein

Rouwrituelen
Podcast
Image Rouwrituelen in Nigeria: ‘Mijn oudste zoon is mijn oom en mijn dochter is mijn oudste zus’
Rouwrituelen in Nigeria: ‘Mijn oudste zoon is mijn oom en mijn dochter is mijn oudste zus’

Ameline gaat in gesprek met Igboman Kenneth Okorie en Moshood Giwa. Kenneth heeft veel

Rouwrituelen
Podcast
Image Rouwrituelen in China: ‘We hebben een blikje bier voor mijn vader geofferd’
Rouwrituelen in China: ‘We hebben een blikje bier voor mijn vader geofferd’

Ameline Ansu gaat in gesprek met Gloria Leyenaar, zij is gespecialiseerd in uitvaarten met